İsrail ile Hizbullah arasındaki gerilim, ABD ve Fransa’nın yoğun diplomatik çabalarına rağmen tırmanmaya devam ediyor. İsrail ve Lübnan arasındaki sınır bölgeleri, geçtiğimiz ekim ayında İsrail’in Gazze Şeridi’nde yürüttüğü savaşın başlamasından bu yana neredeyse her gün çatışmalara sahne olurken, çatışmalar son dönemde daha yoğun ve şiddetli hale geldi. Bunun yanında İsrailli yetkililer, yakında Lübnan ile kuzey sınırı boyunca geniş çaplı bir saldırının başlatılabileceğini daha sık dile getirmeye başladılar. Bu ise yaz bitmeden büyük bir askeri operasyonun gerçekleşebileceğine dair spekülasyonların artmasına neden oldu.

Dünya sonraki hamleleri beklerken, tüm gözler Suriye Devlet Başkanı Esad’ın halen netleşmemiş olan tutumunu anlamak için Şam'a çevrilmiş durumda.

Lübnan ile ortak sınırı olan Hizbullah'ın önemli müttefiklerinden Suriye, bu çatışmanın sonucunu etkilemede stratejik bir rol oynayabilir. Burada ‘Esad, Hizbullah'a 2006 yılının temmuz ayında İsrail'le olan savaşta verdiği askeri ve lojistik desteği tekrar verecek ve hatta destek cephesi açacak kadar ileri gidecek mi, yoksa Gazze’deki savaşta gördüğümüz gibi daha tarafsız bir duruş mu sergileyecek?’ temel sorusu ortaya çıkıyor. Al Majalla’dan Haid Haid bu soruların cevabını aradı.

Haid’in yazısı şöyle:

İsrail-Lübnan sınırı boyunca geniş kapsamlı saldırıların başlayabileceğine dair uyaran raporlar, askeri gerilimin son dönemde tırmanmasıyla ilişkili. Mevcut veriler, Hizbullah’ın 8 Ekim 2023 tarihinden bu yana İsrail'e en fazla saldırısını mayıs ayında gerçekleştirdiğini gösteriyor. Hizbullah, günlük ortalama 7,8 olmak üzere 238 saldırı gerçekleştirdiği nisan ayına kıyasla, günlük ortalama 10,8 ile mayıs ayında 325 saldırı gerçekleştirdi.

Hizbullah’ın tanksavar füzeleri ve insansız hava araçları (İHA) kullanımı geçtiğimiz nisan ayına kıyasla son dönemde iki katına çıktı. Buna karşın İsrail, Lübnan'ın güneyine yönelik hava saldırılarını yoğunlaştırırken, roketler, İHA’lar ve savaş uçaklarıyla Hizbullah unsurlarını, kabiliyetlerini ve askeri tesislerini hedef aldı.

İsrail’in tehditleri

İsrailli yetkililer, Lübnan ile kuzey sınırı boyunca geniş çaplı bir saldırı başlatmaya hazır olduklarını giderek daha fazla dile getiriyorlar. İsrail Genelkurmay Başkanı Herzi Halevi, 4 Haziran'da yaptığı açıklamada, İsrail'in Lübnan ile kuzey sınırı boyunca askeri operasyon düzenlemeye hazırlandığını ve kapsamlı bir incelemenin ardından karar verme noktasına yaklaştıklarını belirtti.

Tanksavar füzeleri ve insansız hava araçları (İHA) kullanımını geçtiğimiz nisan ayına kıyasla son dönemde iki katına çıkaran Hizbullah, yoğun saldırılarını haziran ayında da sürdürdü.

Halevi’nin açıklaması, İsrailli yetkililer tarafından son dönemde yapılan ve Lübnan'da olası askeri operasyona işaret eden açıklamalardan sadece biriydi. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu da Hizbullah'ın Yukarı Celile'deki Hurfiş beldesine düzenlediği büyük saldırının ardından, Lübnan ile kuzey sınırına yaptığı son ziyaret sırasında, “Kuzeyde çok yoğun bir operasyon için hazırlıklarımızı yaptık” açıklamasında bulundu.

Esad’ın belirsiz tutumu

Şam, tarihi olarak kendisini Direniş Ekseni'nin başı olarak lanse etse de Suriye rejimi, İsrail'in Lübnan ile kuzey sınırı boyunca kapsamlı bir askeri saldırı tehdidinde bulunmasına rağmen, bu senaryonun gerçekleşmesi halinde nasıl hareket edeceğini net bir şekilde ortaya koymuş değil. Esad’ın Gazze’deki savaşta olduğu gibi tarafsız kalmaya devam edebileceğine dair bazı spekülasyonlar yapılıyor. Bu spekülasyonlara göre Esad, tükenen askeri kapasitesi, sarsılan ekonomisi, İsrail'in misillemede bulunmasından duyduğu korku ve Suriye'deki ayaklanmaya verdiği destek nedeniyle ve Şam'la anlaşmazlık yaşayan eski müttefiki Hamas'la ilişkilerinin gerilmesi gibi faktörlerin etkisiyle tarafsızlığını koruyabilir.

Ancak Esad’ın Hizbullah ile ilişkisi, Hamas ile olan ilişkisinden farklı olarak daha stratejik ve güçlüdür. Bu durum, Suriye'nin 2006 yılında İsrail ile savaşında Hizbullah'a verdiği önemli destekte açıkça görüldü. Esad rejimi, silah transferi de dâhil olmak üzere kapsamlı askeri ve lojistik destek sağlayarak, Hizbullah'ın askeri kapasitesini büyük ölçüde artırdı.

Farklı hesaplar

Şam rejiminin mali ve askeri durumunun 2006 yılında olduğundan çok farklı olduğu kesin. Askeri güçleri geniş alanlara ve düşmanlarıyla temas hatları boyunca dağılmış, 12 yıldır devam eden silahlı çatışmalar askeri malzemeyi tüketmiş ve minimuma indirmiş, düşük maaşlar, yüksek enflasyon oranları, büyük bütçe açığı ve devlet tarafından sağlanan hizmetlerin yetersiz kalması ile ekonomisi vahim hale gelmiş durumda.

Esad’ın Gazze’deki savaş sırasında Hamas ile olan gergin ilişkisinin aksine, Hizbullah ile olan ilişkileri önemli ölçüde güçlendi. İran destekli diğer gruplarla birlikte Hizbullah'ın Suriye'ye askeri müdahalesi sadece Esad’ın iktidarda kalmasında değil, aynı zamanda hükümetin ülkenin büyük bölümünde kontrolü yeniden ele geçirmesinde de önemli bir rol oynadı. Esad artık kendisini sadece Hizbullah'a değil, Hizbullah'ı bölgesel ağı içinde kritik bir stratejik varlık olarak gören İran'a da borçlu hissediyor.

Bir seçenek değil…

Eğer karar Esad’a bırakılırsa, tahmin edilebileceği ve Suriye'deki çatışma boyunca izlediği gibi, iktidarda kalmasını her şeyin üstünde tutmaya devam edeceği şüphesiz. Eğer ufukta Hizbullah ile İsrail arasında doğrudan bir savaş görünürse, Esad, cephede rol almaktan kaçınıp bunun yerine İran'ın Hizbullah'a askeri destek sağlamasını kolaylaştırmaya odaklanabilir.

İran destekli diğer gruplarla birlikte Hizbullah'ın Suriye'ye askeri müdahalesi sadece Esad’ın iktidarda kalmasında değil, aynı zamanda hükümetin ülkenin büyük bölümünde kontrolü yeniden ele geçirmesinde de önemli bir rol oynadı.

Kararı etkileyecek faktör muhtemelen İran'ın Şam rejimi üzerindeki baskısına ve Suriye topraklarının çatışmadaki rolüne dair algısına bağlı olacak. Esad’ın Gazze'deki çatışma ile arasına mesafe koyma eğilimine rağmen, İran destekli gruplar Suriye topraklarını kullanarak İsrail kontrolündeki bölgelere sınırlı da olsa saldırılar düzenliyor. Bu durum, Şam ve Tahran'ın bir uzlaşmaya varmış olabileceğini ya da Esad’ın bu faaliyetlere gönülsüzce göz yumduğunu düşündürüyor.

İki müttefik arasında son aylarda muhtemelen bu gelişmelerden ve diğer faktörlerden kaynaklanan gerginliklerin arttığına dair haberler de aralarındaki ilişkinin dayanıklılığına işaret ediyor. Bu durum, İran'ın Esad’ın tutumunu anlamasına ya da kabullenmesine ve tam bir dönüşümü zorlamak yerine onu etkilemek için yeterli baskı yapmasıyla ilişkilendirilebilir. Bu akla yatkın bir yaklaşım, Hizbullah, Irak’taki silahlı gruplar ve Husiler gibi Direniş Ekseni'ndeki diğer müttefiklerin katılımı göz önüne alındığında, İran'ın Suriye'yi artık oyun değiştirici olarak görmemesinden kaynaklanıyor olabilir. Dahası İran, olası stratejik yansımaları nedeniyle Esad ile gerilimi artırmayı tercih etmiş de olabilir.

Daha yüksek riskler

Ancak İsrail’le büyük çaplı bir çatışma yaşanması halinde İran'a yönelik riskler artacaktır. Bunun temel nedeni, Hizbullah'ın Tahran için hayati öneme sahip olması. Öte yandan Suriye rejiminin ve topraklarının beklenen savaşın sonucuna olan olası etkisi de göz ardı edilemez. Ancak İsrail'e karşı Suriye'den ikinci bir cephe açılması, bunu kim başlatırsa başlatsın, İsrail'in dikkatini dağıtacak ve belki de Lübnan'da Hizbullah'la mücadelede, askeri yeteneklerini ve asker sayısını azaltacaktır.

Böyle bir stratejik hamlenin amacı toprak kazanımı elde etmek ya da Hizbullah'ın konvansiyonel bir askeri zafer kazanmasına yardımcı olmak olmayacaktır. İsrail'in askeri üstünlüğü bu tür hedeflerin olasılığını zayıflatıyor. Amaç daha ziyade, Hizbullah'ı kalıcı bir ateşkesin müzakere edilebileceği kadar uzun bir süre desteklemek olacaktır. Zira bu da Hizbullah'ın neye mal olacağını düşünmeksizin zafer olarak lanse edeceği bir söyleme zemin hazırlayacaktır.

Başlangıç noktası

Ancak Tahran ve İran destekli grupların, Suriye topraklarını İsrail'e karşı saldırıları başlatma noktası olarak kullanabildiği sürece, İran'ın Suriye rejimine İsrail ile doğrudan çatışmaya girmesi için baskı yapmasına gerek kalmayabilir. İran destekli savaşçıların hem yabancı hem de yerel olarak Suriye'deki büyük varlığı, Esad’ın aktif katılımı olmadan Suriye topraklarından İsrail'e karşı başka bir cephe oluşturmak için gayet yeterlidir.

Bu yaklaşım, Suriye rejiminin İran ve Hizbullah ile gerilimi tırmandırmasına yol açmadan çatışmaya müdahil olmama şeklindeki mevcut tutumunu sürdürmesini sağlıyor. Ancak bu tutumun birtakım sonuçları da yok değil. İsrail, Esad’a sadece kendi eylemlerinin değil, aynı zamanda Suriye topraklarında faaliyet gösteren müttefiklerinin eylemlerinin de ciddi sonuçlarıyla karşılaşacağı mesajını çeşitli yollarla açıkça iletti. Hizbullah yanlısı herhangi bir eyleme aktif olarak katılması durumunda, Tel Aviv'in Esad’a tutumunu değiştirmesi ve Suriye'den İsrail'e karşı düşmanca eylemleri sınırlandırması için baskı yapmak amacıyla rejimin çıkarlarına olan saldırılarını yoğunlaştırması da muhtemeldir.

Suriye rejiminin böyle bir senaryoya ne ölçüde dahil olacağı, şu an bir seçenek gibi görünse de bu ölçünün sabit olmayacağı kesin. Hizbullah üzerindeki baskı, dış destek ihtiyacı ve İsrail'in Suriye içindeki misilleme saldırılarının yoğunluğu da dahil olmak üzere sahadaki değişen ve gelişen askeri dinamiklere göre değişiklikler göstermesi bekleniyor.

Bu değişen dinamiklerin Esad, İran ve İsrail'i kapsayan sık ve yoğun müzakerelere yol açması bekleniyor. Bu müzakerelerin çoğu sözlü iletişimin ötesine geçebilir.

Bu arada Suriye ve halkı, etkileme kabiliyetlerinin ötesindeki jeopolitik satranç oyununda sadece birer piyon olarak kalmaya devam ediyor.