Şeyh Mahmud İsyani ve Musul meselesi konulu bir kitap çalışması vesilesiyle Erbil’de bulunan tarihçi Mahmud Akyürekli, Rûdaw Araştırmalar Merkezi’nin düzenlediği "Osmanlı’dan günümüze Türk-Kürt ilişkileri ve Şeyh Mahmud Berzenci ayaklanması" konulu seminerde sunum yaptı.
Akyürekli, Osmanlı arşivinde ortaya çıkan yeni belgelere göre; Mustafa Kemal’in Şeyh Mahmud Berzenci ile görüşmesi için bir heyet gönderdiğini ve Kürtlere 'federasyon' benzeri bir statü tanınmasını içeren 10 maddelik bir anlaşmanın hazırlandığını söyledi. Akyürekli ancak Lozan Anlaşması'ndan sonra bu sözlerin tutulmadığını belirtti.
Seminere Kürdistan Bölgesi’nden bir grup akademisyen, tarihçi, öğretim üyesi, gazeteci ve yazar katıldı.
Araştırmacı-tarihçi Mahmud Akyürekli, Şeyh Mahmud Berzenci ayaklanmasına ilişkin Osmanlı arşivinde çok sayıda belgeye ulaştığını, bu belgeler ışığında bir kitap kaleme alacağını kaydetti. Osmanlı arşivinde Kürt tarihine ışık tutacak önemli belgelerin olduğunu kaydeden Akyürekli, sadece Şeyh Mahmud dönemine ait binlerce sayfadan oluşan önemli bir külliyatta ulaştığını belirtti.
Mahmut Akyürekli, Osmanlının dağılış süreci ve yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde patlak veren Süleymaniye merkezli Şeyh Berzenci Ayaklanmasına ait belgelerin dönemin Kürt-Türk ilişkilerinin anlaşılması açısında dikkatle incelenmesi gerektiğini dile getirdi.
İngilizlerin o dönem Kürtlere herhangi bir statü tanıma niyetinde olmadığını ve bölgedeki Hristiyan toplulukları kışkırttığını belirten Akyürekli, bu politikalar nedeniyle Kürtler ve Türklerin ortak hareket ettiğini dile getirdi. O dönemde Mustafa Kemal’in isteği üzerine asıl adı Ali Şefik olan Çerkez kökenli milis komutanı Özdemir Bey’in, Lozan öncesi Şey Mahmud ile görüşmeler gerçekleştirdiği ve uzun müzakereler sonucu kurulacak yeni cumhuriyette Kürtlere federasyon verilmesini taahhüt eden 10 maddelik bir anlaşmanın imzalandığına dair bir belgenin Osmanlı arşivinde ortaya çıkarıldığını sözlerine ekledi. Belgeler arasında Mustafa Kemal hükumetinin İngilizlere karşı Şeyh Mahmud Berzenci’ye silah ve mühimmat yardımında bulunduğunu kaydetti.
Özdemir Bey ile Mustafa Kemal ile görüşmeye gelen Kürt heyetinin günlerce bekletildiğini kaydeden Akyürekli, “Mustafa Kemal Lozan’daki görüşmelerde kendi aleyhlerinde bir sonuç çıkması halinde heyet ile görüşerek Şeyh Mahmud ile varılan anlaşmayı imzalayacaktı. Bu nedenler Lozan’ı bekledi. Lozan’da lehlerine bir sonuç çıkınca heyet ile görüşmedi ve verilen sözler tutulmadı” dedi.
Özellikle Osmanlı’nın dağılışı ve ülkenin işgali sürecinde Kürtler ile Türklerin aynı cephede işgale karşı savaştığını belirten Akyürekli ancak, 1924 Anayasasının kabulü ile birlikte Kürtlerin cumhuriyet kuruluşunda verdikleri mücadelenin inkar edildiğini belirtti. Şeyh Mahmud Berzenci Ayaklanmasının yenilgisi ve Kürtlere yeni kurulan cumhuriyette yer verilmemesi üzerine Kürt aydınlarının ve öncülerinin Azadi Hareketinin Şeyh Said harekatını örgütlemesine vesile olduğunu belirtti.
Akyürekli, Şeyh Mahmud Berzenci Ayaklanması başladığı ve yayıldığı yerleri bizzat gezdikten sonra kitabını kaleme alacağını ve Kürdistan Bölgesi’ndeki arşivlerden de bu temelde bir dizi incelemeler yapmak istediğini söyledi.
Tarihçi Mahmut Akyürekli, başka ülkelerin arşivlerinde bulunan Kürt tarihine ait belgelerin ortaya çıkarılması ve muhafaza edilmesinin bireysel çabalarla olmayacağını belirterek Kürdistan Bölgesi’nde Kürtlere ait belgeler ile arşivlerin toplandığı bir merkezin kurulmasını önerdi.
Ardından seminer katılımcıların soru ve değerlendirmeleriyle son buldu.
Mahmut Akyürekli kimdir?
Öğretmen Okulu'ndan mezun olan Mahmut Akyürekli, 1983 yılında Fırat Üniversitesi Tarih Bölümünü bitirdi. 1985 yılında yüksek lisansını yarım bıraktı ve on yıl sürdürdüğü öğretmenlik mesleğine de son vererek serbest hayatı tercih etti. 2010 yılında akademik çalışma ve araştırma alanına dönerek Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü'nde yüksek lisansını tamamladı. Yüksel lisans tez konusu olarak seçtiği Dersim Olaylarının Sebep ve Sonuçları (1937-1938), Dersim Kürt Tedibi (1937-1938) adıyla kitap olarak yayımlandı.
Şark İstiklal Mahkemesi (1925-1927), Gerekçe ve Hükümleriyle Şark İstiklal Mahkemesi Kararları (2 cilt), Koçkiri Kırımı (1920-1921), Kürtle'le Türkler Bin Yıllık Geçmişin Kısa Tarihi adlı çalışmaları kitaplaşan Akyürekli'nin muhtelif gazete ve dergilerde makaleleri de yayımlanmıştır.
