Polis nezaretinde genç bir kadının ölümünün ardından İran'ı kargaşaya sürükleyen protestolar, etnik ve sosyal sınıf ayrımlarını aşma biçimleriyle dikkat çekiyor, ancak özellikle öfkeyle yükselen bir grup var...
İran'ın kötü şöhretli ahlak polisi tarafından gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybeden kadın, İran'da uzun süredir ayrımcılığa maruz kalan Kürt azınlığın bir üyesiydi ve grubun son günlerdeki öfkesi, uzun süredir devam eden şikayetlerini yansıtıyor.
Irak merkezli İranlı bir paramiliter grup olan Kürdistan Özgürlük Partisi'nin sözcüsü Hana Yezdanpana, "Bu sadece başörtüsü ile ilgili değil" dedi. "Kürtler özgürlük istiyor"
Protestolar özellikle İran nüfusunun yaklaşık yüzde 10'unu oluşturan Kürtlerin yoğunlaştığı İran'ın kuzeybatısında yoğunlaştı. Pazar günü, İran birlikleri, protestocular tarafından kısa süreliğine ele geçirilen bölgedeki bir Kürt şehri olan Oshnavieh'i (Şino) geri almış gibi görünüyordu.
Protestoların katalizörü 22 yaşındaki Mahsa Amini'nin 16 Eylül'de başkent Tahran'da ahlak polisi tarafından ülkenin kadınlar için mütevazi giyinme konusundaki katı kurallarını ihlal etmekle suçlanarak tutuklanmasından üç gün sonra ölümü oldu.
Bayan Amini'nin hikayesi, İranlıların yalnızca ülkenin muhafazakar din adamlarının yönetimindeki kadınlara yönelik muamelesi yüzünden değil, aynı zamanda yıllarca süren yaptırımlar, pandemi, yolsuzluk ve baskı ile sakat kalan bir ekonomi de dahil olmak üzere bir dizi başka mesele hakkında öfkeli protestolar çekti.
Protestolar, Bayan Amini'nin dokuz gün önce memleketi Saqız'de, kuzeybatıda gömülmesiyle başladı ve daha sonra sosyal medya tarafından körüklenerek, hızla ülkenin geri kalanına yayıldı.
Hak grupları, o zamandan beri en az 50 kişinin öldüğünü ve yüzlercesinin de yaralandığını veya tutuklandığını söylüyor. Ölü sayısının muhtemelen daha yüksek olduğuna inanıyorlar. Hengaw İnsan Hakları Derneği ve Kürdistan İnsan Hakları'na göre Kürt bölgelerinde, dördü çocuk olmak üzere 17 kişi vurularak öldürüldü.
İranlı yetkililer, Bayan Amini'nin kalp krizinden öldüğünü iddia etti. Ancak babası Amjad Amini geçen hafta BBC Farsça servisine , gözaltında dövüldüğüne inandığını ve otopsi raporunu görmesinin engellendiğini söyledi. O zamandan beri kendisinden haber alınamadı.
Huzursuzluk, 2009 Yeşil Hareket'ten bu yana ülkedeki teokratik yönetime karşı en belirgin öfke patlaması . Düzinelerce şehirde protestocuların hükümetin en temel ve bölücü sembollerinden biri olan hasta dini lider Ayetullah Ali Hamaney ile alay ederek “Kadınlar, yaşam ve özgürlük” ve “Diktatöre ölüm” sloganları attığı duyuldu.
Geniş ilgi gören sosyal medya videolarında kadınların başörtülerini çıkarıp sokakta yaktıkları görülüyor. Hükümet, ölümcül güçle ve ülke genelinde interneti engelleyerek karşılık verdi.
Çoğunluğu Kürt olan Oshnavieh'de(Şino) hafta sonu meydana gelen çatışmalar, sadece birçok İranlı arasındaki öfke seviyesini değil, aynı zamanda hükümetin protestoyu bastırma kararlılığını da gösterdi.
Cuma akşamından Cumartesi gününe kadar protestocular sokakları doldurdu, bazıları güvenlik güçlerine Molotof ve taş attı, ateşe verdi ve polis arabalarını devirdi. Çok sayıda Kürt kaynağına göre, en azından bazı güvenlik güçleri şehirden çekildi.
Ancak Kürdistan Özgürlük Partisi sözcüsü Bayan Yezdanpana'ya göre, İran güvenlik güçleri Pazar günü Şino üzerinde kontrolü yeniden kurmak için harekete geçti. Şehir sakinleriyle temas halinde olan bir Kürt aktivist, güvenlik güçlerinin kasabanın boşalttıkları bölgelere geri döndüğünü söyledi.
Bayan Yezdanpana, İran'ın güçlü İslam Devrim Muhafız Kolordusu'nun, makineli tüfeklerle donanmış ve şehrin eteklerinde topçu tarafından desteklenen üyelerinin Pazar günü Oshnavieh'de faaliyet gösterdiğini söyledi. Bazıları kapı kapı dolaşarak tutuklamalar yaptı, dedi.
"İlerliyorlar," dedi.
Ancak Yezdanpana, birçok protestocunun sokakları terk etmeyi reddettiğini söyledi. "İnsanlar eve gitmek istemiyor" dedi. "Seslerini dünyaya duyurmaya çalışıyorlar"
Kürdistan İnsan Hakları Ağı direktörü Rebin Rahmani'ye göre, yakınlardaki Balo kasabasında protestocular Perşembe günü Devrim Muhafızları üyelerinin evlerini yaktı ve Muhafızlar, en az iki protestocuyu öldüren çatışmalardan sonra kasabanın bazı bölgelerinden çekildi. Ancak onların yerini isyan karşıtı güçler aldı, dedi.
Telefonla ulaşılan bir Balo sakini, iki ölüye ek olarak, birkaç gencin de ağır şekilde yaralandığını ve ailelerinin onları hastanede ziyaret etmelerinin yasak olduğunu söyledi. Devrim Muhafızları üyesi Basij savaşçılarının tutuklamalar gerçekleştirdiğini, ancak misilleme riskini almak istemedikleri için düşük bir profil tuttuklarını söyledi. Sakin, güvenlik güçlerinden korktuğu için yalnızca ilk adı Yusuf ile tanımlanmakta ısrar etti.
İran, Irak, Türkiye ve Suriye'deki Kürtler, siyasi olarak bölünmüş olmalarına rağmen, genellikle bağımsız bir devlete sahip olmayan dünyanın en büyük bitişik etnik grubunu oluşturuyorlar.
Suriye'nin kuzeydoğusunda 2013 yılında Suriye hükümetinden ayrılan Kürt liderliğindeki bölgenin güvenlik lideri Mazlum Abdi, "Ayaklanmayı selamlıyoruz" dedi.
Irak'ta, Kürdistan bölgesinin eski başkanı Mesud Barzani, adaletin yerini bulmasını umduğunu söyleyerek, geçen hafta Bayan Amini'nin ailesini taziyelerini iletmek için aradı. ABD liderliğindeki uçuşa yasak bölgenin yardımıyla desteklenen bölge, 1991'den sonra Irak hükümetinin kontrolünden çıkarak Birleşmiş Milletler ve ABD tarafından tanınan yarı özerk bölgeyi kurdu.
Cumartesi günü İran bu bölgeye sınır ötesi bir saldırı başlattı. Devrim Muhafızları, orada üslenen İranlı Kürt muhalif güçlere atıfta bulunarak “terörist ve devrim karşıtı grupları” hedef aldıklarını söyledi.
Analistler, Bay Barzani'nin İran'la ilgili olağandışı açık sözlü açıklamasına rağmen, Kürdistan Bölgesi'nin İran Kürtlerini desteklemek için mücadeleye girmesinin pek mümkün olmadığını söyledi.
Pazar günü İran'da protestolar devam ederken, iki üniversitedeki öğrenci birlikleri, kampüs güvenlik görevlilerinin en az 20 öğrenciyi silah zoruyla kaçırdığını belirten bir açıklama yaptı. Ulusal bir öğretmenler sendikası komitesi, öğretmenleri ve öğrencileri protesto amacıyla Pazartesi ve Çarşamba günleri greve çağırdı.
Ancak bazı protestocular ağır bir bedel ödüyordu.
Sosyal medyada yayınlanan videolar, polisin bir kadını saçından sürüklediğini , diğerinin başını kaldırıma vurduğunu, bir adamı polis arabasının bagajına soktuğunu ve kalabalığın üzerine kurşun sıktığını gösterdi.
Protestocuların artan bir destek aldığı görüldü.
İran'da sporcular, yazarlar ve müzisyenler de dahil olmak üzere tanınmış kişiler dayanışma bildirileri yayınladılar. Milli eskrim takımı kaptanı Mojtaba Abedini protestocuları desteklemek için istifa etti. Hükümete yakın bir yazar olan Mostafa Mostour bile ayaklanmayı bastırmak için kullanılan şiddeti eleştirdi.
Kadınlarımız sadece normal ve sıradan bir hayat yaşamak istiyor” dedi.
