Dünya üzerinde milyonlarca Kürt yaşıyor ve bunların sadece birkaç milyonu Kürdistan Bölgesi ile Rojava’da dilediğince Kürtçe okuyor ve konuşabiliyor. Kürtçe dili yıllardır Türkiye, İran ve Suriye’de engeller ve kısıtlamalarla karşı karşıya kalıyor.
Kürtçe birkaç diyalekti vardır. En başında Kurmanci, Sorani ve Zazaki gelir. Sorani diyalekti Kürdistan Bölgesi’yle Rojhılat’ın birkaç kentinde konuşulmaktadır. Kurmanci de Rojava ve Türkiye’de bulunan Kürt ilerinde kullanılmaktadır. Kurmançki ise Zazalar ve Türkiye’nin bazı illerinde kullanılmaktadır.
İnternet ve teknolojinin getirdiği kolaylıklar sayesinde Kürtler karşılaştıkları engellere rağmen dillerini öğrenmeye çalışıyor. Nitekim bu sayede Kürtçe öğrenme dünya genelinde arttı.
Dünyaca ünlü Wikimedia platformu bünyesinde çalışan Wikipedia ile wiktionary sitelerinde Kurmanci, Kurmançki (Zazaki) ve Sorani lehçelerinde yazıları bulmak mümkün. Ancak wiktionary’de sadece Kurmani lehçesi hizmet vermektedir.
Söz konusu siteler sayesinde Kürtler internet üzerinden binlerce Kürtçe kelimeye ve bilgiye ulaşma fırsatı yakalıyor.
Online sitelerde Kürtçe dilinin gelişmesi için çalışmalar yürüten şahsılar özellikle de Türkiye’de yaşayan Kürtler linç edilme korkusuyla genelde kimliklerinin gizli kalmasını istiyor.
Wikiferheng
Wikipedia’den yapılan açıklamada, “wiktionary projesi sayesinde bütün dillerde sözlük oluşturmayı amaçladık” denildi. İlk online sözlük ise 2002 yılında hizmet veremeye başladı.
Wiktionary’de Kürtçe’nin Kurmanci lehçesi 176 dil arasında 9’uncu sırada yer aldı. Geçtiğimiz Çarşamba gününe kadar sözlükte toplam 817 bin 806 kelime yer alıyordu.
Wiktionary’de ‘Kullanıcı’ koduyla Kürtçe çalışmalar yapan şahıs Rûdaw’a konuştu.
Kullanıcı, “Wiki ferheng Kürtçe-Kürtçe dilinde hizmet veren bir sözlük ve Wiktionary’nin bir parçası” dedi.
Söz konusu mecralar Kürtçe dilinin gelişmesinde önemli rol üstleniyor. Kürtçe diyalektleri arasında en fazla konuşulan Kurmanci lehçesi yaklaşık 20 milyon Kürt tarafından aktif olarak kullanılmaktadır.
2019’da Diyarbakır’da yapılan bir araştırmaya katılanlar "Anadilinizi ne kadar biliyorsunuz?’ sorusuna katılımcıların yüzde 18’i ‘Hem konuşabiliyor hem de okuyup yazabiliyorum’, yüzde 26’sı ‘Konuşabiliyorum ama okuyup yazamıyorum’, yüzde 24,5’i ‘Anlıyorum ama pek konuşamıyorum’, yüzde 17’si ‘Kısmen anlıyorum, hiç konuşamıyorum’, yüzde 14,5’i ‘Bazı kelimeleri biliyorum ya da hiç bilmiyorum" yanıtını vermişti.
Wikimedia’nın verilerine göre Kurmanci sözlüğünü yöneten 5 Admin ve 7 bin 948 kullanıcı var. Kullanıcılardan 45’i aktif bir şekilde faaliyet yürütüyor.
Rûdaw’a konuşan Kullanıcı, “Geçtiğimiz 30 gün içerisinde sözlüğü aktif bir şekilde kullananlar aktif kullanıcılar olarak nitelendiriliyor. Sitenin amacı maddi kazanç değildir. Kimi taraflar parayla çalıştığımızı zannediyor, ancak öyle değil. Biz Kürtçe wikipedia ve Wiktionary’de çalışan adiminler olarak maaş veya bir ödenek almıyoruz” diye konuştu.
Online olarak hizmet veren sözlük son 20 günde 650 bin kişi tarafından izlenmiş. 2020’nin Ocak ayından şu ana dek izlenme sayısı 7.4 milyona ulaştı. Aktif olduktan bu yana ise 86 milyon kişi tarafından izlendi.
Kürtçe Wikipedia
Wikipedia Kürtçe’nin Kurmanci, Sorani ve Zazaki diyalektlerinde hizmet veriyor. Kurmanci lehçesiyle 30 bin konu bulunmaktadır. Sorani lehçesiyle 26 bin Kurmançki lehçesiyle de 500’e yakın konu yer almaktadır.
Wikipedia, "Türkiye'yi çeşitli terör gruplarıyla aynı düzlemde ve iş birliği halinde göstermeye çalışan yazı ve yorumlar yapıldığı" gerekçesiyle koruma altına alma nedeniyle 29 Nisan 2017'de engellendi. Ankara hükümetinin söz konusu kararı Türkiye’de yaşayan Kürtlerin Kurmanci lehçesiyle konuları yayınlamalarına engel oldu.
Kuruluşunun 6’ıncı yılında Kurmanci bölümü rekorunu kırarark 30 milyona ulaştı.
Wikipedia Kurdi, kuruluşundan bu yana toplam 72 milyona sahip. Bunun son üç haftasında 1,2 milyon kişi ziyaret etti ve Ocak ayından bu yana 12 milyon kişi ziyaret etti. Çoğu ABD ve Almanya'dan milyonlarca Kürt'e ev sahipliği yapıyor.
Kullanıcı adlı şahıs dünyadaki Kürtleri Wikimedia'da Kürtçe sayfalarını daha da geliştirme çağırısında bulunarak, “Tüm Kürtlerin Kürtçe Vikipedi’dan yararlanabilmesi için bilgi eklemesini istiyoruz. Bazı Kürtler Kürt tarihine ilişkin daha fazla şey eklemeye çalışıyor, ancak bu yeterli değil” dedi.
Vikipedi'nin Sorani versiyonu şu ana kadar 92 milyon kez görüntülendi. Zazaki servisi 45 milyon.
Dünyanın en zengin dillerinden biri olan
Rûdaw İngilizce’den Karwan Faidhi Dri’ye konuşan Sitav yayınevi sahibi ve editörü akademisyen Kahir Bateyi, Kürtçe dilinin online platformlarda geliştiğini görmekten duyduğu sevinci dile getirdi.
Kürtçe dilinin gelişmesiyle ilgiki olarak Kahir Bateyi, “Dilimizin bize ne kadar derin ve zengin olduğunu gösteriyor. Kürtçe dili üzerindeki baskılardan ve engellerden dolayı eğitim ve öğretim dili olamadı” dedi.
Bateyi, Kürt okuyucuların sınırlı sayıda kaynağa ulaşmaları nedeniyle Kürtçe okuma materyallerine sınırlı erişime sahip olduklarını söyledi.
Akademisyen Kahir Bateyi şöyle devam etti:
“Ancak şimdi birçok seçeneğe sahipler ve mevcut olanlardan ziyade şu an istediklerini okumaya çalışıyorlar. Yasaklar olmasaydı birçok çok fazla yazı ekleyebilirdi. Ancak yasaklara rağmen Kürtler çok şey yaptı.”
Türkiye'deki Kürtlerin az bir bölümü Kürtçe konuşuyor, ancak Kurmanci'deki çevrimiçi kaynaklar gittikçe yaygınlaşıyor.
Akademisyen Batey’i Kürtçe dilinin gelecekte daha da gelişeceğine inandığını dile getirerek, “Gelecek yıllarda dünyanın en zengin dilleri arasında yer alan Kürtçe dili hak ettiği değeri görecektir” diye konuştu.
