Virüs Afrika kıtasında hızla yayılırken ve diğer kıtalara girme riski taşıdığından, 2022'den bu yana ikinci kez maymun çiçeği (mpox) küresel bir acil sağlık durumu olarak ilan edildi.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Çarşamba günü hastalık için en yüksek alarm seviyesini yayınlayarak bu yıl Afrika'da görülen 14.000'den fazla vaka ve 524 ölümün şimdiden geçen yılın rakamlarını geçtiğini belirtti.
Duyuru, Afrika'daki Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinin (CDC) maymun çiçeği hastalığını bir halk sağlığı acil durumu ilan etmesinden bir gün sonra geldi.
Peki maymun çiçeği nedir, nasıl bulaşır ve önceki salgınlara kıyasla şu anki yayılımı ne kadar ciddi?
Maymun çiçeği (mpox) nedir?
Maymun çiçerği, öncelikle insanları ve hayvanları etkileyen ölümcül bir viral enfeksiyondur.
“Orthopoxvirus genus” olarak sınıflandırılan virüs grubuna aittir. Bunlar tipik olarak ciltte kabarık yumrular veya kabarcıklar içeren bir döküntü içeren su çiçeği benzeri hastalığa neden olur. Kabarcıklar genellikle sıvı veya irinle doludur ve sonunda kabuk bağlayıp iyileşebilir.
Maymun çiçeği, artık yok olmuş olan su çiçeği hastalığına ve sığır çiçeği gibi diğer çiçek virüslerine benzer.
İlk olarak 1958 yılında maymunlarda tespit edildiğinde “maymun çiçeği” olarak adlandırılmıştır. Bu araştırma maymunları o sırada Danimarka'da bulunuyordu. 1970 yılında bildirilen ilk insan vakası Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde dokuz aylık bir çocuktu.
2022 yılında DSÖ, hastalık kemirgenleri ve insanları da enfekte edebildiğinden, maymunlarla ilgili algıyı ve çağrışımı azaltmak için hastalığın adının “mpox” olarak güncellenmesini önermiştir.
Maymun çiçeği nasıl bulaşır?
Maymun çiçeği virüsü insanlara enfekte bir hayvan veya kişiyle yakın temas yoluyla bulaşır.
Hayvandan insana bulaşma tipik olarak ısırık, çizik veya enfekte bir hayvanın kanı, vücut sıvıları veya yaralarıyla doğrudan temas yoluyla gerçekleşir.
İnsandan insana bulaşma şu yollarla gerçekleşebilir:
• Enfekte bir kişinin deri lezyonları, vücut sıvıları veya solunum damlacıkları ile doğrudan temas.
• Enfekte bir kişiyle uzun süreli yüz yüze temas.
• Nadir bir bulaşma şekli olmasına rağmen, enfekte olmuş biri veya madde ile temas etmiş yatak veya giysi gibi kontamine olmuş nesnelere dokunmak.
Virüs vücuda çatlak deri, solunum yolu veya mukoza zarları (gözler, burun ve ağız dahil) yoluyla girer.
Maymun çiçeğinin belirtileri nelerdir?
Belirtiler arasında ateş, baş ağrısı, kas ağrıları ve yüzde, ellerde, ayaklarda ve vücudun diğer bölgelerinde görülebilen belirgin bir döküntü yer alır. Döküntü sonunda iyileşmeden önce kabarcıklar ve kabuklar oluşturur.
Büyük beyaz veya sarı bir sivilceye benzeyen kabarcık, ciltte irinle dolu küçük, kabarık bir şişliktir.
Bağışıklık sisteminin bir bileşeni olan fasulye şeklindeki bezler olan lenf düğümleri de virüsle savaşmaya çalışırken şişebilir. Bunların bulunduğu yerlerden bazıları her iki kolun altı, boynun yanları ve arkasıdır.
Bazı nadir durumlarda enfeksiyon ölümcül olabilir.
Genel olarak, bir enfeksiyon iki ila dört hafta sürebilir. Virüse maruz kaldıktan sonra semptomların gelişmesi 3 ila 21 gün sürebilir. Bununla birlikte, bir kişi semptomlar ortaya çıkmadan 1 ila 4 gün önce hastalığı başkalarına bulaştırabilir.
Maymun çiçeği, kızarıklıklardan alınan bir sıvı örneğinin test edilmesiyle tespit edilebilir.
Maymun çiçeği neden küresel acil durum ilan edildi?
Çarşamba günü DSÖ, maymun çiçeğinin yeni bir varyantının bulunması ve Kenya ve Ruanda gibi birçok ülkede ilk kez vakaların bildirilmesi nedeniyle hastalığı en yüksek alarm seviyesi olan uluslararası halk sağlığı acil durumu (PHEIC) ilan etti.
DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, Birleşmiş Milletler Sağlık Ajansı'nın Acil Durum Komitesi toplantısının ardından yaptığı açıklamada, hastalığın Afrika ve ötesinde daha fazla yayılmasından endişe edildiğini söyledi.
DSÖ tarafından yapılan acil durum açıklaması, donör kuruluşları ve ülkeleri harekete geçirmeyi amaçlıyor.
Johns Hopkins Tıp Fakültesi Bulaşıcı Hastalıklar Bölümü Direktörü Amita Gupta, “Şu anda kaynakları harekete geçirmek için gerçek bir çaba var ve bu nedenle DSÖ kısmen şimdi halk sağlığı acil durumu çağrısında bulundu” dedi.
DSÖ, virüsün ilk kez cinsel temas yoluyla yayıldığının tespit edildiği ve dünya genelinde 70'ten fazla ülkede rapor edildiği Temmuz 2022'de de maymun içeriğini küresel bir sağlık acil durumu ilan etmişti. Vakaların azalması üzerine DSÖ Mayıs 2023'te acil durum statüsünü kaldırmıştır.
Maymun çiçeği hangi ülkelerde yayılıyor?
Geçtiğimiz hafta Afrika Hastalık Kontrol Merkezi (CDC), maymun çiçeğinin en az 13 Afrika ülkesinde tespit edildiğini bildirdi. Kurum, geçen yılın aynı dönemiyle karşılaştırıldığında vakaların yüzde 160, ölümlerin ise yüzde 19 oranında arttığını söyledi.
Şimdiye kadar vakaların yüzde 96'sından fazlası, bu yılın başlarında bilim adamlarının virüsün daha hafif semptomlara ve cinsel organlarda lezyonlara neden olan yeni bir formunu bulduğu Kongo'da rapor edildi. Bu da virüsün fark edilmesini zorlaştırıyor, yani insanlar virüsün kendilerine bulaştığını bilmeden virüsü başkalarına bulaştırabiliyor.
Gupta, “Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ne giriş çıkışlarda çok fazla uluslararası hareketlilik olmadığından yayılma riski düşük. Ancak Afrika'da daha geniş bir alana yayılırsa o zaman küresel yayılma riski endişe verici hale gelecektir” dedi.
DSÖ Afrika Bölge Ofisi Sağlık Acil Durum Ofisi'nden Otim Patrick Ramadan Al Jazeera'ye yaptığı açıklamada, 2022 salgın maymun çiçeğinin klad (ya da grup) II'sinden kaynaklanırken, mevcut salgının daha ölümcül olabilen klad I'den kaynaklandığını söyledi.
Yeni klad I varyantı salgını vakaları henüz Afrika dışında rapor edilmedi.
Maymun çiçeğine karşı bir aşı var mı?
Hafif vakalar kendiliğinden düzelebilirken, maymun çiçeği için özel olarak onaylanmış bir tedavi veya aşı bulunmamaktadır.
Aslen çiçek hastalığı için kullanılan antiviral ilaç tecovirimat (TPOXX), maymun çiçeği tedavisi için incelenmektedir. Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç İdaresi de 18 yaş ve üzeri kişilerde görülen şiddetli çiçek vakaları için çiçek aşısı olan JYNNEOS'u (Imvamune veya Imvanex olarak da bilinir) onaylamıştır.
Ancak Ramadan'a göre, çiçek hastalığından en çok etkilenen ülke olan Kongo'daki vakaların yaklaşık yüzde 60'ı 18 yaş altı kişilerde görülüyor.
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi aşı olunmasını ve maymun çiçeği virüsünü taşıyan birine maruz kalındığında izolasyon uygulanmasını tavsiye etmektedir.
Gupta, “COVID'den çok şey öğrenilmiş” ve dünya genelinde gözetim kapasitesi artmış olsa da, virüsün yayıldığı Afrika ülkelerinde hızlı teşhis ve alternatif tedavilere erişimin yetersiz olduğunu söyledi.
