Eski ABD Başkanı Barack Obama'nın 2013-17 yılları arasındaki Dışişleri Bakanı John Kerry'nin anılarının bugün yayımlanmasıyla Suriye savaşı ve Ortadoğu barış sürecinin perde arkasındaki bazı pazarlıklar su yüzüne çıkmaya başladı.
İsrail'in Haaretz gazetesinin kitaptan yaptığı alıntılarda, Kerry'nin Suriye savaşına ve Devlet Başkanı Beşar Esad'a geniş yer ayırdığı gözlendi.
Eski ABD Dışişleri Bakanı, ''Her gün ekstradır'' (Every Day is Extra) başlıklı anı kitabında Suriye'den 'Obama yönerimden geride kalan açık bir yara' diye söz ederken ''Her gün bu meseleyi düşünüyorum'' dedi.
Suriye savaşının 2011'de başlamasının öncesinde, 2010 yılında Devlet Başkanı Beşar Esad'ın İsrail'le barış yapma konusunda gizli teklif ilettiğini aktaran Kerry, birçok kez biraraya geldiği Esad'la ilk uzun görüşmesini 2009 yılında Senato Dış İlişkiler Komisyonu Başkanı sıfatıyla Şam'ı ziyaret ettiğinde gerçekleştirdiğini belirtti.
''İlk görüşmemizde (2007'de) İsrail'in bombardıman düzenlediği Suriye'nin nükleer santrali konusunda kendisine kafa tuttum. Bunun nükleer bir tesis olduğu ayrıntılı şekilde kamuoyunun bilgisine sunulmuştu. Tartışma götürür yanı yoktu'' diyen Kerry, 'Esad'ın bu olguları baş başa kaldıklarında bile inkar ettiğini' ifade etti:
''Esad gözümün içine bakıp bana bunun nükleer tesis olmadığını söyledi, başka şeylerden konuşurkenki duygusu ve tonlamasıyla söyledi. Aptalca bir yalandı, kesinlikle kabul edilemezdi, ama hiç tereddüt etmeksizin yalan söylüyordu.''
Esad'ı İran bağlantılı Lübnanlı Şii örgüt Hizbullah'a verdiği destekle ilgili de sıkıştırdığını dile getiren Demokrat Partili siyasetçi, Suriye Devlet Başkanı'nın ''Her şey müzakare edilebilir'' karşılığını vererek İsrail'le müzakereler çerçevesinde politika değişikliğine gidebileceğinin işaretini verdiğini ileri sürdü.
'Görüşmede Mektup Fikri Doğdu'
İsrail başbakanları İzak Rabin, Şimon Peres, Ehud Barak, Ehud Olmert ve Benyamin Netanyahu'nun 1990'lardaki dönemlerinde İsrail ile Suriye arasında barış anlaşmasına varma girişimlerinin başarısızlığa uğradığını hatırlatan eski ABD'li bakan, buna rağmen o dönemde Esad'ın İsrail'le anlaşmaya varmakla ilgilendiğini kaydetti.
''İsrail'e 1967'de kaybedilen Golan Tepelerini geri kazanma umudu üzerinden İsrail'le ciddi barış müzkarelerine oturabilmek için ne yapmak gerektiğini sordu'' diyen Kerry, şöyle devam etti:
''Ona dedim ki, eğer ciddiyseniz, özel bir teklifte bulunmalısınız. O da bana bunun nasıl bir teklif olması gerektiğini sordu. Düşüncelerimi paylaştım. Başdanışmanına Esad'dan Başkan Obama'ya şeklinde bir mektup taslağı yazma talimatını verdi.''
Esadın mektupta Obama'dan İsrail'le yeniden barış görüşmelerine geçilmesini desteklemesini istediğini ve ''Suriye İsrail'in Golan'ı iadesi karşılığı bir dizi adım atmaya isteklidir'' dediğini aktaran Kerry, ''Babası Hafız Esad Golan'ı geri alma girişiminde başarısız olmuştu, dolayısıyla Golan karşılığı yapmaya razı olacağı çok şey vardı'' değerlendirmesini yaptı.
'Mektubu Önce Netanyahu Sonra Obama Gördü'
Ertesi gün Şam'dan İsrail'e uçan ve Esad'ın mektubunu Netanyahu ile paylaşan Kerry, ''Esad'ın bu kadar ileri gitmeye, daha önce razı geldiğinin önemli ölçüde ötesine geçmeye istekli olmasına şaşırdı'' dedi.
Ardından Esad'ın mektubunu Washington'a götüren Kerry, Obama yönetiminin Esad'dan ne kadar ciddi olduğunu göstermesi için hem ABD hem de İsrail'e yönelik güven artırıcı önlemleri devreye sokmasını istediğini belirtti.
Güven artırıcı önlemlere Hizbullah'a silah transferlerinin kısman durmasının da dahil olduğunu aktaran Kerry, Esad'ın vaatlerini tutmayarak Obama yönetimini hayal kırıklığına uğrattığını ifade etti:
''Esad'ın Hizbullah'la ilgili kendisine durdurmasını söylediğimiz davranışları aynen devam ettirdiğini duyuyordum. Hayal kırıklığı vericiydi, ama şaşırtıcı değildi.''
Ancak İsrail-Suriye barış müzkarelerini Netanyahu ''Şartlar uygun değil'' gerekçesiyle reddetmişti.
Obama'nın ilk döneminde Suriye'yi kıyamet yerine çeviren Hillary Clinton'dan sonra ikinci dönemindeki dışişleri bakanı olan Kerry, kitabın devamında Esad'dan son derece olumsuz ifadelerle söz etti.
'Kendi Halkını Gazlayıp Öldürdü'
''Aranızda bir metre mesafe varken suratınıza yalan söyleyebilen bir adam, kendi halkını gazlayıp öldürdükten sonra dünyaya kolaylıkla yalan söyleyebilir'' Demokrat Partili siyasetçi, 2013 yazında Şam'ın Doğu Guta bölgesine kimyasal saldırı iddiaları üzerinden Esad suçlandığında Obama yönetimi içinde yürütülen tartışmaları da ayrıntılarıyla aktardı.
Obama'nın daha önce yapmış olduğu ''Kimyasal saldırı kırmızı çizgimizdir'' açıklaması uyarınca kendisinin ve önde gelen ulusal güvenlik yetkililerinin çoğunun Esad'a askeri saldırıyı savunduğunu, ama Obama'nın tereddüt ettiğini ve olası saldırının Kongre'den ezici destek almayacağını anlayınca geri adım attığını nakleden Kerry, Kasım 2016 başkanlık seçimlerinin ardından Obama'nın koltuğu Donald Trump'a devretmeye hazırlandığı döneme geldiğinde Suriye defterini şu sözlerle kapattı:
'Suriye'nin Yaralarını Sarmak'
'Suriye'yi kurtarma amaçlı diplomasi ölmüştü ve Suriye'nın yaraları açık kalmıştı. Onları nasıl sarmış olabilirdik ve hala dünya onları nasıl sarabilir, her gün bunu düşünüyorum.''
