12 Mart 2024 sabahı, Sudan hükümetine bağlı birlikler daha önce görülmemiş bir askeri ilerlemeyi kutluyordu. En sonunda başkent Hartum'daki devlet yayın kurumunun genel merkezini ele geçirmişlerdi.
Kentin büyük kısmı gibi bina 11 ay önce başlayan iç savaşın ilk günlerinde Hızlı Destek Kuvvetleri (RSF) adlı milis grubunun eline geçmişti.
Bu askeri zaferi kayda değer hale getiren bir unsursa, saldırının İran yapımı İHA'larla düzenlenmiş olmasıydı.
Görülen İHA'lar
Sudan Şeffaflık ve Politika Gözlemevi'nden Suliman Bada, savaşın ilk aşamalarında Sudan Ordusu'nun hava kuvvetlerine güvendiğini söylüyor.
Bada'ya göre, "silahlı kuvvetler tüm başlıca güçlerinin etrafının sarıldığını gördü" ve karada savaşacak güçleri yoktu.
RSF Hartum'un büyük çoğunluğunda ve ülkenin batısındaki Darfur'da karadaki hakimiyetini korurken, Sudan Ordusu havada üstündü.
Ocak 2024'de sosyal medya platformu X'te RSF tarafından vurulan orduya ait bir İHA'nın görüntüleri ortaya çıktı.
Hollandalı barış kuruluşu Pax'ın İHA uzmanı ve İnsani Silahsızlanma Projesi'nin başı Wim Zwijnenburg'a göre, İHA'nın enkazı, motoru ve kuyruğu İran yapımı Mohajer-6'yı andırıyor.
Mohajer-6 tipi İHA'lar 6,5 metre uzunluğunda, 2000 kilometre uçabiliyor ve güdümlü cephanelerle hava saldırıları düzenleyebiliyor.
Zwijnenburg, üç gün sonra Hartum'un kuzeyindeki Sudan Ordusu'na ait Seidna Vadisi'nde bulunan askeri üste İHA'nın başka bir versiyonunu tespit etti.
Zwijnenburg, "Bu İHA'lar çok etkili, çünkü minimum eğitimle hedefleri tespit edebiliyor" diyor.
Mohajer-6 vurulduktan üç hafta sonra, RSF'in düşürdüğü bir başka İHA'ya ait bir video ortaya çıktı.
Zwijnenburg bu İHA'yı İran'a ait Ebabil-3 İHA'sının yerel üretim versiyonu Zajil 3 ile eşleştirdi.
Zajil İHA'ları yıllardır Sudan'da kullanılıyordu. Ancak Ocak ayında ilk kez bu savaşta yer aldılar.
Zwijnenburg Mart ayında Zajil 3 İHA'larının Seidna Vadisi'nde uydu görüntülerinde yer alan bir başka versiyonunu daha tespit etti.
Sudan yönetim konseyi İran'dan herhangi bir silah alındığını reddetse de, Zwijnenburg'e göre bu durum İran'ın Sudan ordusuna aktif desteğinin bir göstergesi.
Zwijnenburg, "Bu İHA'larda güdümlü cephane varsa, bu İran tarafından verildiklerini gösteriyor, çünkü bu tür cephaneler Sudan'da üretilmiyor" diye de ekliyor.
Geçen Aralık ayının başlarında, İranlı hava kargo taşımacılığı şirketi Keşm Fars Air'a ait Boeing 747 tipi bir uçak İran'daki Bandar Abbas havaalanından kalktıktan sonra, Kızıldeniz üzerinde radarlardan kayboldu.
Saatler sonra, uydu görüntülerinde Sudan'ın doğusundaki Sudan Ordusu yetkililerinin konuşlandığı Port Sudan Havaalanı'nda aynı tip bir uçak tespit edildi.
Aynı uçağın fotoğrafı daha sonra X platformunda görüldü.
Bu uçuş, Ocak ayının sonuna dek beş kez tekrarlandı. Aynı ay İran İHA'larının kullanımı da belgelendi.
Keşm Fars Air, başta İran'ın başlıca müttefiki Suriye'ye olmak üzere, Orta Doğu genelinde silah ve savaşçılar taşıdığı suçlamasıyla ABD ambargolarına tabi.
Her bir tarafın kendi amaçları var
Sudan, Suudi Arabistan ve İran arasındaki gerilimde Suudi Arabistan'dan yana tavır almasıyla 2016'da kesilen ilişkilerden önce uzun süredir İran ile askeri işbirliği yapıyordu.
Suliman Baldo, "Pek çok Sudan silahı, İran modellerinin ülkede üretilmiş versiyonu" diyor.
Son çatışmaların başlamasından bu yana, Sudan hükümeti Tahran ile ilişkilerini tamir etti.
Baido'ya göre her bir tarafın kendi amaçları var.
"İran bölgede bir köprü başı arıyor. Jeostratejik ödünler alırlarsa, kesinlikle daha gelişmiş ve çok sayıda İHA'lar vereceklerdir" diyor.
BBC, Sudan Ordusu, İran Dışişleri Bakanlığı ve Keşm Fars Air ile temas edip İran İHA'larının savaşta kullanıldığı iddialarını sordu, ancak bir yanıt alamadı.
Ancak Sudan Egemen Konseyi'nin Başkan Yardımcısı Malik Agar BBC'ye yaptığı açıklamada, "Herhangi bir taraftan silah almıyoruz. Silahlar karaborsada ve şu anda karaborsa gri" dedi.
BM silah ambargosu dikkate alınmadı
Bu arada savaşın ilk dönemlerinde RSF'in de ticari parçalarla imal edilen ve 120 milimetrelik havan mermileri atabilen bir İHA kullandığına yönelik kanıtlar ortaya çıktı.
Sosyal medyada görülen fotoğraf ve videolar Sudan ordusunun bu İHA'lardan çok sayıda düşürdüğünü gösteriyor.
Uluslararası Af Örgütü'nden silah uzmanı Brian Castner BAE'ye işaret ediyor.
"BAE Etiyopya ve Yemen gibi diğer çatışma bölgelerindeki müttefiklerine aynı tür İHA'lardan verdi" diyor.
BM Güvenlik Konseyi'ne geçtiğimiz aylarda sunulan bir rapora göre, havacılık izleme uzmanları, BAE'den RSF'e silah taşınılan bir sivil uçuş köprüsü gözlemledi. BAE ise iddiayı reddediyor.
Güzergah Abu Dabi Havaalanı'ndan başlayıp, Nairobi ve Kampala havaalanlarından geçerek, Çad'daki Amdjarass Havaalanı'nda sona eriyor. Burası, RSF'in güçlü olduğu Sudan'ın batı sınırından birkaç kilometre ötede.
BM raporunda ayrıca, yerel kaynaklara dayandırılarak, silah taşıyan araçların haftada birkaç kez, Amdjadrass Havaalanı'ndaki uçaklardan silah boşalttıklarını, daha sonra da Darfur ve Sudan'ın diğer bölgelerine gittiği belirtiliyor.
Baldo, "BEA'nin de Sudan'da ekonomik çıkarları var ve Kızıldeniz'de bir köprü başı istiyor" diyor.
BAE birçok kez bu uçaklarda silah taşındığını reddetti ve insani yardım malzemeleri gönderildiğini savundu.
Bir hükümet yetkilisi BBC'ye yaptığı açıklamada, BAE'nin "çatışmaya barışçıl bir çözüm bulunmasına bağlı olduğunu" söyledi.
RSF ise BBC'nin yorum taleplerine yanıt vermedi.
İç savaşın her iki tarafının ithal ettiği savunlan silahlar BM Güvenlik Konseyi'nin 2005'te aldığı kararı ihlal ediyor.
Kararda Sudan hükümeti ve Darfur'daki silahlı örgütlere silah sevkiyatı yasaklanmıştı.
Castner, "Güvenlik Konseyi sorumluluk üstlenmeli ve Sudan'daki durumu, yaklaşan açlığı, öldürülen ve yerlerinden edilen insan sayısını dikkate almalı ve Sudan'a derhal kapsamlı bir silah ambargosu uygulamalı" diyor.
