ABD Başkanı Donald Trump, ABD'ye giren tüm mallara yönelik kapsamlı yeni ithalat vergileri getirme planlarını açıkladı. Plan tüm ülkelere en az yüzde 10'luk bir temel gümrük vergisi getiriyor.
Bu karar, küresel ticaret açısından önemli bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor.
Türkiye, yüzde 10 gümrük vergisi uygulanacak ülkeler arasında yer alıyor. En yüksek gümrük vergisi oranı Çin ve Vietnam'a uygulanacak.
Bu hamle, ABD'nin onlarca yıldır benimsediği serbest ticaret politikasını terk ettiğini gösteriyor.
Analistler, kararın ABD'de fiyatların yükselmesine ve hem ABD'de hem de dünya genelinde ekonomik büyümenin yavaşlamasına neden olabileceğini söylüyor.
Yeni gümrük vergileri ne zaman başlayacak?
Beyaz Saray, yüzde 10'luk gümrük vergilerinin 5 Nisan'da uygulanmaya başlanacağını, daha yüksek vergilerin ise 9 Nisan'da yürürlüğe gireceğini duyurdu.
Trump, Beyaz Saray'daki açıklamasında ABD bayrakları önünde konuşarak, "Bu, bizim ekonomik bağımsızlık ilanımızdır" dedi.
Trump: Amerika yağmalandı
Trump, ABD'nin yıllardır "yakın ve uzak birçok ülke tarafından yağmalandığını, talan edildiğini, sömürüldüğünü" savundu.
"Bugün Amerikan işçisinin yanında duruyoruz ve nihayet Amerika'yı önceleyen bir politika izliyoruz" diyen Trump, "Kurtuluş Günü" olarak nitelendirdiği bu günü "Amerikan tarihindeki en önemli günlerden biri" olarak tanımladı.
Trump, seçim kampanyası sırasında hükümete gelir sağlamak ve üretimi artırmak için yeni tarifeler getireceğini söylemiş ve ABD için yeni bir "refah çağı" vadetmişti.
Hangi ülkelere ne kadar vergi geliyor?
Beyaz Saray, Meksika ve Kanada'nın son değişikliklerden muaf tutulacağını açıkladı.
ABD'nin en yakın ticaret ortaklarından olan bu iki ülkeye yeni vergiler uygulanmayacak.
İngiltere'den gelen ürünlere yüzde 10 vergi uygulanacak.
Avrupa Birliği'nden gelen mallara yüzde 20 vergi getirilecek.
Çin'den ithal edilen ürünler yüzde 34, Japonya'dan gelenler yüzde 24, Hindistan'dan gelenler ise yüzde 26 oranında vergilendirilecek.
Lesotho'dan gelen ürünlere yüzde 50, Vietnam'dan gelenlere yüzde 46 ve Kamboçya'dan gelenlere yüzde 49 vergi uygulanacak.
Özellikle Vietnam ve Kamboçya, son yıllarda Çin'den kaçan yatırımların yeni adresi haline gelmişti.
Bu yeni kararlarla ABD'deki genel gümrük vergisi oranları, onlarca yıldır görülmemiş seviyelere ulaşacak.
Trump ayrıca geçen hafta duyurduğu yabancı yapımı tüm otomobillere uygulanacak yüzde 25'lik ithalat vergisinin bu gece yarısından itibaren yürürlüğe gireceğini doğruladı.
Dünyadan nasıl tepkiler geldi?
Çin Ticaret Bakanlığı ABD'nin yeni gümrük vergileri kararını kınadı ve "kararlı karşı önlemler" alacaklarını duyurdu.
"Tarih, gümrük vergilerinin ABD'nin kendi sorunlarını çözmediğini kanıtladı," denilen açıklamada şu ifadeler yer aldı:
"Bu durum, ABD'nin çıkarlarına zarar vermekle kalmayıp küresel ekonomik büyümeyi, sanayi ve tedarik zincirlerinin istikrarını da tehdit ediyor."
Öte yandan, Çin'in ABD Büyükelçisi, tarifeler listesinde Tayvan'ın ayrı bir "ülke" olarak gösterilmesine tepki gösterdi.
Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, gümrük vergilerinin dünya ekonomisine büyük darbe vuracağını ve "dünya çapında milyonlarca insan için vahim sonuçlar doğuracağını" söyledi.
"Birçoğunuzun en eski müttefikimiz tarafından hayal kırıklığına uğradığını biliyorum," diyen von der Leyen, "Bunun kaçınılmaz etkilerine hazırlıklı olmalıyız." ifadelerini kullandı.
Trump yönetiminin yüzde 10 vergi uyguladığı Avustralya'da Başbakan Anthony Albanese kararın "mantıksal hiçbir dayanağı olmadığını" söyledi.
Albanese "Bu, bir dostun yapacağı bir hareket değil" dedi.
İsveç Başbakanı Ulf Kristersson, "Bir ticaret savaşı istemiyoruz... ABD ile birlikte ticaret ve iş birliği yoluna geri dönmek istiyoruz, böylece ülkelerimizdeki insanlar daha iyi bir yaşam sürebilir" dedi.
Güney Kore Geçici Devlet Başkanı Han Duck-Soo, "Küresel ticaret savaşı artık bir gerçeklik haline geldi. Hükümet, ticaret krizini aşmak için tüm imkanlarını seferber etmeli" dedi.
Kolombiya Dışişleri Bakanı Laura Sarabia, "Ulusal sanayimizi ve ihracatçılarımızı korumak amacıyla alınan önlemleri inceliyoruz" ifadelerini kullandı.
Brezilya hükümeti tarafından yapılan açıklamada, "İkili ticarette mütekabiliyeti sağlamak için tüm olası adımları değerlendiriyoruz. Buna, Dünya Ticaret Örgütü'ne başvurmak da dahil" ifadeleri yer aldı.
Piyasalar nasıl tepki gösterdi?
Trump'ın yeni gümrük vergileri açıklamasından kısa bir süre sonra ABD'deki endekslerde değer kaybı görüldü.
Dow Jones vadeli işlemleri yaklaşık 800 puan (yüzde 1,8), S&P vadeli işlemleri yüzde 2,7 ve teknoloji ağırlıklı Nasdaq 100 vadeli işlemleri yüzde 3,3 değer kaybetti.
Asya'daki endekslerde düşüş gözlemlendi. Şanghay Bileşik Endeksi yatay seyrederken, Hong Kong'un Hang Seng Endeksi yüzde 1,2 düştü.
Tokyo'daki Nikkei 225 yüzde 2,9, Güney Kore'nin Kospi endeksi yüzde 1,7 ve Avustralya'nın ASX 200 endeksi yaklaşık yüzde 1,2 geriledi.
Çarşamba akşamı, büyük ithalatçı şirketlerin hisseleri de darbe aldı.
Nike'ın hisseleri yüzde 6 düşerken, General Motors yüzde 3 geriledi.
Çip devi Nvidia da sert bir düşüş yaşadı. Başlangıçta yüzde 2 yükselen hisseleri, Tayvan'a yüzde 32 oranında tarife uygulanmasının ardından yaklaşık yüzde 5 daha aşağıda seyretti.
İngiltere ile Avrupa'daki endeksler, ABD'dekilere kıyasla biraz daha korunaklı görünüyor.
Altın fiyatı ise yeni bir rekor kırdı. Borsa vadeli işlemlerindeki sert düşüşün ortasında yatırımcıların güvenli liman olarak gördüğü altının ons fiyatı 3167 dolar seviyesini gördü.
Trump'ın açıklamaları öncesinde 88 bin dolar seviyelerinde seyreden Bitcoin, duyurunun ardından 83 bin dolar seviyelerine geriledi.
Amerikan iş dünyası ne dedi?
Trump'ın duyurduğu tarife açıklaması, ABD'li iş dünyası lobi grupları tarafından büyük ölçüde eleştirildi.
Gruplar, yeni gümrük vergilerinin operasyonları üzerindeki etkisinden endişe duyduklarını ifade etti.
Örneğin Çin'den ithal edilen çoğu mala mevcut vergilere ek olarak toplamda yüzde 34'lük bir ek vergi uygulanacak olması ticaret gruplarının tepkisini topladı.
AFP'nin aktardığına göre, Ulusal Restoranlar Birliği yaptığı yazılı açıklamada, "Bu ölçekte yeni tarifelerin uygulanması, işletmecilerinin restoranlarını açık tutmak için üstesinden gelmek zorunda kalacakları değişiklik ve aksaklıklar yaratacaktır" ifadeleri yer aldı.
Ulusal İmalatçılar Derneği Başkanı Jay Timmons, "İmalatçılar için riskler daha yüksek olamazdı" dedi.
ABD'deki birçok imalatçının zaten düşük kâr marjlarıyla çalıştığını vurgulayan Timmons şöyle devam etti:
"Yeni gümrük vergilerinin yüksek maliyetleri yatırımları, istihdamı, tedarik zincirlerini ve dolayısıyla Amerika'nın diğer uluslarla rekabet etme ve önde gelen üretim süper gücü olarak liderlik etme yeteneğini tehdit ediyor."
Yale Üniversitesi Bütçe Laboratuvarı'nın yakın tarihli bir analizinde, ithalata uygulanan yüzde 20'lik genel bir tarifenin ortalama ABD hanehalkına en az 3 bin 400 dolarlık bir maliyet getirebileceği tahmin edildi. Bu, pek çok Amerikalı için hayat pahalılığını oldukça artıracak bir dönem olarak yorumlandı.
Tüketici Teknolojisi Derneği Başkanı Gary Shapiro yaptığı açıklamada, "Yeni tarifeler, Amerikalılar üzerinde büyük vergi artışlarıdır; bu, enflasyonu artıracak, ana caddelerdeki işleri yok edecek ve ABD ekonomisi için bir resesyona neden olabilecek" dedi.
Shapiro, "Bu tarifeler tüketici fiyatlarını yükseltecek ve ticaret ortaklarımızı misilleme yapmaya zorlayacak" diye ekledi.
Birçok birliğin yoğun eleştirilerine rağmen, bazı lobi grupları da duyuruya daha olumlu yaklaştı.
Amerikan İmalat Birliği Başkanı Scott Paul, "Bugünkü ticaret eylemi, yerli imalatçıları ve Amerika'nın işçilerini önceliklendiriyor" dedi.
Paul, Trump'ın duyurusunu "doğru yönde atılmış gerekli bir adım" olarak nitelendirdi.
Ekonomistler ne dedi?
Beyaz Saray, yeni gümrük vergilerini gösteren bir tablo paylaştı.
Bu tablonun ilk sütununda ülke isimleri, ikinci sütununda ülkelerin ithalatlarında ABD'ye uyguladığı gümrük vergisi oranları ve üçüncü sütunda da ABD'nin uygulayacağı misilleme gümrük vergisi oranları ya da resmi deyişle "mütekabil vergi" oranları yer aldı.
Koç Üniversitesi'nde ekonomi profesörü olan Selva Demiralp tablodaki terminolojinin "Trump'ın bakış açısını yansıtması açısından ilginç" olduğunu söyledi.
Sosyal medya hesabından bir değerlendirmede bulunan Demiralp "İkinci sütundaki rakamlar varsayımsal. Mesela Türkiye'nin ABD'den yaptığı ithalata toplu halde uyguladığı iddia edilen yüzde 10'luk bir vergi bulunmuyor" dedi.
Prof. Dr. Demiralp, bu nedenle ABD'nin uyguladığı vergiye neden "misilleme" dendiğinin de anlamasının kolay olmadığını ifade etti.
Borsa İstanbul'un eski Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Prof. Dr. İbrahim Turhan, "Bugün bence ABD, çok dramatik bir şekilde kendi kurmuş olduğu küresel düzeni ve Amerikan yüzyılının sonunu ilan etti" dedi.
Habertürk TV yayınına bağlanan Turhan, "Bu bütün dünyayı 20. yüzyılın sonundaki koşullara geri götürüyor. Bundan sonra uluslararası ilişkilerde idealizmin yeri olmayacak. Yerini çok soğuk ve sert realizm alacak. Küresel güvenlik konsepti izolasyonizme bırakacak" öngörüsünde bulundu.
Turhan'ın değerlendirmesine göre Trump'ın kararıyla birlikte küresel entegrasyon, tedarik zincirleri ve değer ağları da yerini merkantalist politikalara bırakacak.
Uluslararası Para Fonu'nun eski baş ekonomisti Ken Roggoff, BBC'ye yaptığı değerlendirmede "Trump, küresel ticaret sistemine bir nükleer bomba attı" dedi.
Dünyanın en büyük ekonomisi olan ABD'nin resesyona girme ihtimalinin bu açıklamayla birlikte yüzde 50'ye yükseldiğini öngören Roggoff, ABD'ye yapılan ithalata bu düzeyde vergi getirilmesinin sonuçlarının "akıl almaz" olacağını söyledi.
