İran’da iki gündür düzenlenen işsizlik ve yolsuzluk protestoları, 2017’nin son günlerinde dünya gündeminin ilk sırasına oturdu. Perşembe günü başlayan gösteriler dün bir dizi kente daha yayılırken, İran karşıtlığını dış politikasının merkezine oturtan Amerikan yönetiminden de peş peşe açıklamalar geldi.
Peki protestolar ne kadar yaygın, sokağa çıkanlar ne istiyor? Tahran’ın tepkisi ne oldu? Trump yönetimi ne dedi? 6 soruda…
1- Gösteriler Nerelerde Düzenleniyor?
İlk olarak Şiilerin kutsal kenti Meşhed ve kuzeydoğudaki bir dizi kentte perşembe günü patlak veren eylemlerin dün başkent Tahran’ın yanı sıra batıdaki Kirmanşah’a da yayıldığı belirtiliyor. Yarı resmi Fars ajansı, kasım ayında 600 kişinin hayatını kaybettiği depremle sarsılan Doğu Kürdistan\'ın Kirmanşah kentinde yaklaşık 300 göstericinin sokağa çıktığını duyurdu. Ajansa göre eylem düzenlenen diğer kentler şöyle: Kuzeyde Sari ve Rasht; Tahran’ın batısında Kazvin; Tahran’ın güneyinde Kum, batıda Hamadan ve başkent Tahran.
Tahran Emniyet Müdürü Yardımcısı Mohsen Nasj Hamadani de, kentteki bir meydanda yaklaşık 50 kişinin eylem yaptığını söyledi. Hamadani, bu kişilerin çoğunun polisin talebi üzerine alanı terk ettiğini, buna karşı çıkan az sayıda kişinin ise geçici olarak gözaltına alındığını söyledi.
İsfahan’da da maaşların geç ödenmesini protesto eden bir grup fabrika işçisinin sokağa çıktığı belirtiliyor. Türkmenistan sınırı yakınındaki Kuçan kentinden ve petrol zengini Huzustan vilayetinin başkenti Ahvaz’dan da eylem haberi geldi.
2- Halkın Talebi Ne, Hangi Sloganlar Atılıyor?
Eylemlerin temel sebebi maaşların ödenmemesi, fiyatların artması ve yolsuzluk. Bazı gösterilerde, İran yönetiminin Suriye ve Irak’taki maliyetli savaşlara para akıtması da protesto edildi.
Kirmanşah’taki eylemlerde “Siyasi tutuklular serbest bırakılmalı” ve “Özgürlük ya da ölüm” sloganlarının atıldığı belirtiliyor. Sosyal medyadaki görüntülerde, bazı eylemciler “Halk dileniyor, mollalar Allah gibi davranıyor” derken görülüyor. Reuters’a İsfahan’dan konuşan bir eylemci “Sloganlar hızla ekonomi odaklı olmaktan çıktı, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ve dini lider Ayetullah Ali Hamaney’i hedef almaya başladı” dedi.
Sosyal medyaya Kum kentinden yüklendiği belirtilen bir görüntüdeyse, eylemciler Hamaney’e ilk adıyla hitap ederek “Seyyid Ali utanç duymalı ve ülkeyi rahat bırakmalı” derken görülüyor. Bazı eylemlerde “Ruhani’ye ölüm, diktatöre ölüm” ve “Suriye’den çıkın bizi düşünün” sloganları da atıldı.
3- Kaç Kişi Gözaltında?
İlk gün Meşhed ve çevresindeki gösterilerde 52 kişinin gözaltına alındığı belirtilmişti. Reuters’a konuşan bir yetkiliyse, Tahran’da da bazı eylemcilerin gözaltında olduğunu söyledi. Ancak tam sayı vermedi. Sosyal medyaya yüklenen ancak gerçekliği doğrulanamayan videolarda, Tahran ve başka kentlere çok sayıda polis konuşlandırıldığı görülüyor.
4- İran Yönetimi Ne Tepki Verdi?
Polisin bazı noktalardaki sert müdahalesine rağmen, İran yönetimi şu an için temkinli görünüyor. Yarı resmi Fars ajansı eylemleri haberleştirdi ancak ‘ekonomik taleplerini dile getirmek isteyen eylemcilerin birçoğunun siyasi sloganlar atılması sonrası alanı terk ettiğini’ duyurdu. Devlet medyasında ise “İran ulusu ülkenin zarar görmesine izin vermeyecektir” ifadeleri kullanıldı.
Hamaney’in Meşhed’deki temsilcisi Ayetullah Ahmed Alamolhoda ise sert önlem alınması çağrısında bulundu. Alamolhoda, “Eğer güvenlik görevlileri isyancıları kendi haline bırakırsa, düşmanlar medyada filmler ve fotoğraflar yayınlayacak ve İslam Cumhuriyeti’nin Meşhed’deki devrimci tabanını kaybettiğini söyleyecek” dedi. Bazı kişilerin artan fiyatlara karşı protestolardan faydalanmaya çalıştığını da savunan Alamolhoda şu ifadeleri kullandı: “Bazıları taleplerini ifade etmeye gelmişti ama bir anda, yüzlerce kişinin arasından sayıları 50’yi geçmeyen küçük bir grup ‘Filistin’i bırakın’ ve ‘Ne Gazze, ne Lübnan, ben canımı sadece İran için veririm’ gibi ayrıksı ve kötücül sloganlar atmaya başladı.”
Reform yanlısı Cumhurbaşkanı Ruhani’nin sağ kolu olan yardımcısı İshak Cihangiri ise protestoları sertlik yanlısı muhafazakârların tetiklediğini savunarak “Bu tür olayların arkasındaki kişiler kendi kendilerini yakacak” diye konuştu.
Öte yandan, bugün ülke çapında hükümet yanlısı gösteriler düzenlenmesi planlanıyor. Aynı taktik, 2009 yılındaki reform yanlısı gösterilere karşı da izlenmişti.
Muhafazakâr kanattan Mahmud Ahmedinecad’ın yeniden cumhurbaşkanı seçildiği 2009’da reform yanlıları hile yapıldığı iddiasıyla sokağa dökülmüş, Devrim Muhafızları sert müdahalede bulunmuştu.
5- Trump’a Gün Mü Doğdu?
Selefi Barack Obama’nın İran’la yaptığı tarihi nükleer anlaşmayı rafa kaldırma isteğini gizlemeyen ve İran düşmanlığını dış politikasının merkezine oturtan ABD Başkanı Donald Trump’ın yönetiminden dün peşpeşe açıklamalar geldi. Beyaz Saray Sözcüsü Sarah Sanders gözaltıları kınayarak “İran hükümeti, kendini ifade etme hakkı da dahil, halkın haklarına saygı göstermeli” dedi. Amerikan Dışişleri Bakanlığı ayrı bir açıklama yaparak ‘tüm ulusları İran halkına ve temel haklarına sahip olmak ile yolsuzluğun son bulması yönündeki taleplerine destek vermeye’ çağırdı.
Trump’ın kendisi de Twitter’dan yaptığı açıklamada, “İran’da rejimin yolsuzluklarından ve ulusun parasını yurt dışında terörizme saçmasından bıkmış olan vatandaşların barışçıl protestolar düzenlediğine dair çok sayıda haber var. İran yönetimi, kendini ifade hakkı da dahil, halkının haklarına saygı göstermeli. Dünya izliyor” ifadelerini kullandı.
6- İran’da İşsizlik Oranı Ne?
İran’da Cumhurbaşkanı Ruhani’nin Batılı ülkelerle yaptığı nükleer anlaşma, yaptırımların kaldırılması nedeniyle başarı olarak görülüyor. Ancak yaptırımların kaldırılmasının ekonomik faydasını görmediklerini düşünen kesimler, yolsuzluk ve yüksek fiyatlardan şikâyetçi. İran İstatistik Kurumu’nun verilerine göre ülkede işsizlik geçen yıldan bu yana yüzde 1.4 oranında artarak yüzde 12.4’e yükseldi. 80 milyonluk nüfusun yaklaşık 3.2 milyonu işsiz.
Hükümetin ekonomi politikalarını sık sık eleştiren ruhani lider Ayetullah Ali Hamaney de çarşamba günü ulusun yüksek fiyatlar, enflasyon ve duraklamayla mücadele ettiğini söylemiş, sorunların çözülmesi çağrısında bulunmuştu.
