Bu yazıda üç kitaptan söz edeceğiz.

1. Elma Korkusu

Kürdler, sık sık kitlesel baskılarla, katliamlarla, soykırıma varan operasyonlarla karşılaşıyor. Kürdistan’ın Güneyi’nde gerçekleşen 16 Mart 1988 Halepçe soykırımı, Mart-Nisan 1991 Enfalini bu çerçevede değerlendirmek gerekir.

Enver Özkahraman, Saddam Hüseyin Rejiminin, Kürdistan’ın Guneyi’nde, Kürdlere karşı gerçekleştirdiği bu operasyonları, büyük Kürd halk kitlelerinin can havliyle İran’a, Türkiye’ye sığınma çabalarını, İran-Irak, Türkiye-Irak sınırlarında yaşanan  kitlesel dramları yakından izleyen bir gazetecidir. Bu süreci fotoğraflayan bir gazetecidir. Bu fotoğrafları Elma Korkusu adında bir kitapta toplamış.

Enver Özkahraman, Elma Korkusu,  Peywend Yayınları,  2024 , Van, 268 s.

Enver Özkahraman (d. 1942, Lice) Van, Hakkari, Mardin çevresinde, özellikle, sınır kesimlerinde çalışan bir gazetecidir.

Kitabın başında Murad Adıyaman’ın önsözü vardır. (s. 4-5)

Kitaba adını veren ‘Elma Korkusu’ adı, boğucu gazların elma kokusu çağrışımı yapmamalarıyla ilgilidir.

Enver Özkahraman  kitabının  ‘1988 Enfali/Yok Edişi’ (s. 15 vd. ), ‘Büyük Kaçış ve Haykellik Köprü’ (s.  67 vd.), ’49. Sınır Taşı’ (s. 171 vd.)  fotoğraflarla ilgili olarak gerekli açıklamaları yapıyor. Ama,  her fotoğrafın altında fotoğrafla ilgili bir açıklama olsaydı, kanımca daha iyi olurdu. Fotoğrafın altında elbette, o yerin neresi olduğu ve  çekim tarihi belirtilirdi. Böyle olmaması, şüphesiz, kitabın, fotoğrafların değerini azaltmıyor.

Elma Korkusu kitabı, bir döneme tutulan küçük bir aynadır. Fotoğraflar  Kürdlerin yaşadığı acıları, korkuları, tekrar elma kokusu hissetme endişelerini  çaresizlikleri, gelecekle ilgili bilinmezlikleri, insanların birbirlerine bağlılıklarını  çok etkili bir şekilde yansıtıyor.

                                                          ***

2. Jiyana Seyda Mele Ebdullahê Xerzî (Timoqî)

Ji Gundê Timoq Heya Gundê  Berkevirê (1897-1992)

Kitabı Yazarı Mahmut Beğik (d. 1958 Hezzo/Kozluk),  Peywend Yayınları, Van, 2024, 293 s.

Kitabın sonunda fotoğraf albümü de vardır.  Jiyana Seyda Mele Ebdullahê Xerzî (Timoqî) kitabı Kürdçe’dir. Sadece, Kitabın sonunda yer alan, 15 Ekim 2010 tarihinde Batman Festivali çerçevesinde Mele Evdilayê Timoqî Parkı’nın açılışıyla ilgili  Türkçe bir bölüm vardır.  (s. 284-286) Yazar Mahmut Beğik, Mele , Ebdullahê Xerzî (Timoqi)’  dört oğlundan biridir. Mahmut Beğik, babasıyla, baba-oğul ilişkilerinden çok  arkadaşlık ilişkileri yaşadığını anlatmaktadır.

Kitabın başında M. Xalid Sadinî’nin  ‘Seydayê Mın Mala Evdilayê  Timoqî’ başlıklı bir önsözü bulunmaktadır. (s. 7-12). Bu önsözde M. Xalid Sadinî, Evdilayê Timoqî ile yaptığı bir sohbeti dile getirmektedir. Bu sohbette Evdilayê Timoqî, Xalid Sadinî’ye bazı öğütler vermiştir. Kanımca bu öğütler çok dikkate değerdir, çok önemlidir, değerlidir. 1. Kürdistan’ı terketme, 2. Kürdlerin yazılı sözlü bütün edebi ürünlerini topla. 3. İsmail Beşikci’yi bul ve onunla  sıkı ilişki kur.

Xalid Sadinî, bu önerilerin üçünü de gerçekleştirdi. Çalışmalarını da yoğun bir şekilde sürdürüyor.

2018 Haziran’ın da  Behmen Doğu ve Aydın Üneşi iler birlikte gerçekleştirdiğimiz Batman, Kozluk, Sason gezisinde Evdilayê Timoqî’nin, Timoq köyünü, içinde medresesi ve  kitaplığı ile yakılan evini de ziyaret etmek istemiştik. Ama operasyon ver denilerek yol trafiğe kapatılmıştı. Bu isteğimizi gerçekleştiremedik.

Evdilayê Timoqî 12 Mart Rejiminde, Diyarbakır Sıkıyönetim Askeri Mahkemesi’nde görülen Devrimci Doğu Kültür Ocakları Davası sanıklarındandı. Ocak 1971 başlarında, Kozluk Devrimci Doğu Kültür Ocağı’nın açılışında Kürdçe bir konuşma yapmıştı. BU konuşma, kaymakamın, ilçe emniyet müdürünün, jandarma komutanının  tepkisini çekmişti. Bir duruşmaya ben de DDKO sanığı  arkadaşlarla birlikte gitmiştim. Kafesde sıra bekliyordum. Evdilayê Timoqî’yi  mahkeme salonuna girdiği sırada görmüştüm. Ama, Evdilayê Timoqî ile karşılıklı oturup görüşme fırsatı bulamadım.

                                                            ***

 Evdilayê Timoqî ile ilgili bir olayı burada anlatmanın iyi olacağını düşünüyorum.  1969-1970 yılları …  ABD’nin aya inmeye çalıştığı yıllar. Halk, Silvan’da bir cami önünde oturuyor. Ezanın okunmasını bekliyorlar. Kendi arlarında sohbet ediyorlar. Bir imam, ABD’nin aya inmesi çalışmaları hakkında şöyle diyor:  Bu haberler yanlıştır, uydurmadır. Ay nurdur aya sadece Müslümanlar girebilir. Bunun üzerine Seyda Evdilayê Timoqî, imama şöyle söylüyor: ‘Seyda sen bu işlerden anlamazsın. Sen ihtiyacını gidermek için araziye çıkıyorsun. İhtiyacını giderdikten sonra kışını yıkamayı bile bilmiyorsun’

Seyda Evdilayê Timoqî’yi sevgiyle anıyorum.

                                                                ***

3. Li Qeraxê Jiyanê

İbrahim Gürbüz’ün, Ülkemin Gölgesinde Bir Uzun Yol , I Yaşamın Kıyısında  kitabı Kürdçe’ye çevrildi. Kitap yayımlandı.

Li Ber Sîya welatê min rêyeke dûr û Direj  I

Li Qerakê Jiyanê, (Bîranîn  Otobiyografî)  Wergera ji Tirkî: Ömer Dilsöz, İBV Yayınları, Çapa Yekem 2024,  623 s.  Kitabın sonunda zengin bir albüm vardır.

Bu tür kitapların Kürdçe yayımlanması, Türkçe yayımlananların  Kürdçe’ye tercüme edilmesi, kanımca çok önemlidir.