Doğumun Ölümü, Kadir Dağhan’ın romanı.

Kadir Dağhan, Doğumun Ölümü, İzan Yayıncılık, Ankara 2020, 503 s.

Yazar Kadir Dağhan, (d. 1953, Adıyaman) bu romanda, doğumun ölümü,

ölümün doğumu gibi, felsefi bir konuyu gündeme getirmektedir. Ama bunu,

ders verir gibi yapmamakta, olguları, olgusal ilişkileri kurgulayarak anlatmaya

çalışmaktadır.

Olaylar, bir Kürd şehrinin, bir köyünde geçmektedir. Daha sonra batı illerinde

devam etmektedir.

Bir dede, yetişkin torunuyla birlikte, satmak için, traktöre yükleyerek şehire

kavun götürmüştür. Kendisine çok bağlı küçük bir torunu daha vardır. Çok

istemesine rağmen, birtakım engellerden, kontrol noktalarından dolayı küçük

torunun yanına alamaz. Küçük torun da dedesine çok bağlıdır. Dedesinin kendisi

hakkındaki duygularının yakından bildiği için, gittiğiniz yere beni de götürün

diye ısrarlı olmaz.

Dede ve yetişkin torunu, şehire mal götürmeye gittiği gün köye özel timler

baskın yapar. Özel timler, dadın-erkek, çoluk-çocuk, genç-ihtiyar, herkesin

evlerinden çıkıp meydanda toplanmasını emreder. İşkenceli sorgular başlar…

Dede ve yetişkin torunu, akşama doğru, şehirden köye döndükleri zaman,

bütün köy halkının, köy meydanında toplanmış olduğunu görür. Kalabalığa iyice

yaklaştıkları zaman, dede oğlunun, genç torununun babasının, özel timler

tarafından hırpalandığını farkeder. Özel timlere yaklaşarak, baskıyı, işkenceyi

durdurmalarını söyler. Bunun üzerine özel timler, ‘konuşma lan!...’ diyerek

dedeye saldırır. Dedeyi yumruklarla, tekmelerle yere yıkar. Dede, kendini

toparlayarak ayağa kalkmaya gayret eder ve ‘bana neden vurdunuz?’ diye hesap

sorar. Dedenin bu dik duruşu üzerine, özel timler tekrar, dedeyi sakalından

tutarak yere yıkarlar. Tekme- tokat -yumruk girişirler. Yere yıktıkları dedeyi

yerde çiğnerler. Bunun üzerine oğlu babasının, genç torunu dedesini kurtarmak

için hamle yapmaya çalışır. Genç torunun anası, yani dedeni gelini de

kayınpederinin işkence görmesini engellemek için özel timlerin önünde durur.

Özel timler gelini saçlarından sürükleyerek yere yıkar, ona da tekme-tokat,

yumruk girişir. Oğul, torun, oğulun eşi qğır yaralıdırlar. Sadece hırıltılarla,

işkenceyi protesto ederler. Dede vefat etmiştir.

Dedeye ve aileye bu işkenceyi yapanlar, dedenin torunu yaşındaki özel

timlerdir. Dedenin genç torunuyla özel timler hemen hemen aynı yaştadırlar.

Ölümün Doğumu

Dedenin katledilmesinden sonra, aile kendi olanaklarıyla, yaralarını sarmaya

çalışır. Yetişkin torunun tavır ve davranışlarında değişiklikler olur. Yetişkin

torun, duygularını, düşüncelerini kimseye açmaz. Aile, ana-baba, oğullarının

dağa çıkacağını hissederler. Ama buna engel olmak için hiçbir girişimde

bulunmazlar. Bu, dedenin öldürülmesinden sonra gerçekleşen bir doğumdur.

Yetişkin torun yeniden doğmuştur. Devrimci gençler bunu, ‘yeniden doğarız

ölümlerde…’ sloganı ile ifade ediyor. Şair Ataol Behramoğlu, bu süreci, bir

dörtlükte şöyle ifade ediyor:

Cellat uyandı yatağında bir gece

‘Tanrım’ dedi. ‘Bu ne zor bilmece

Öldürdükçe çoğalıyor adamlar,

Ben tükenmekteyim, öldürdükçe’

Dedenin katledilmesinden sonra yeni bir doğuş daha gerçekleşir. Küçük

torundan bu yazının ileri bölümlerinde söz edilecektir.

‘Doğumun Ölümü’

İstanbul’da, Haydarpaşa’dan kalkan, Adana’ya varan, oradan Türkiye-Suriye

sınırını takip ederek Irak’a giren bir tren. Tren, Suriye sınırında, bir duraktayken,

makinist, İlçe sağlık müdürlüğüne haber yollar: ‘Bir kadın doğum yapmaktadır.

Acele olarak bir ebenin gönderilmesi gerekir, ‘ şeklinde bir haber…

Sağlık Ocağı’ndan ebe Nefise trene ulaşır. (s. 248 vd.) Doğumu gerçekleştirmek

için biraz uğraşır. Zor bir doğum olduğunu farkeder. Arap kadını, koçasıyla

birlikte arabayla Sağlık Ocağı’na getirir. Sağlık Ocağı’nda ebe Yıldız’ın çabasıyla

doğum gerçekleşir. Arap kadın bir kız dünyaya getirmiştir.

Sağlık Ocağı çalışanlarından Aziz, bebeği kucağına alarak Arap babaya gösterir.

’Sağlıklı bir kız çocuğu, hayırlı olsun…’der. Arap baba büyük bir öfke küpüdür.

‘Bu kadın şimdiye kadar altı kız çocuğu doğurdu. Bu yedincisi. Bu bebeği de bu

kadını da istemiyorum, ikisini de trenden atacağım.’ der. ‘Erkek evladı olmayan

adam baba değildir…’ diye sitem eder.

Sağlık Ocağı personeli bu Arapla etraflı bir şekilde konuşur. Adam bebeği kabul

etmemekte ısrarlıdır. Bunun üzerine, Sağlık Ocağı çalışanı Aziz, ‘bebeği ben

alırım’ der. Aziz ve Rojda uzun süredir evlidirler ama bir çocukları olmamıştır.

Çok çaba harcamalarına rağmen bu gerçekleşmemiştir. Arap babanın bu

kararlılığı karşısında, ebe Yıldız, ölü doğum şeklinde bir tutanak tutarak, bebeği

Aziz’e verir. (s.289 vd.)

Bebeğinin kendisinden alınması Arap kadını çok etkiler. Kadın çok derin ruhsal

sarsıntı yaşar. Kocasının katı tutumu, azarlamaları, darbeleri sonunda trenden

kadının cesedi çıkar. Bu doğumun ölümüdür. Bebeğinin kendisinden alınmasıyla

kadın zaten öldürülmüş olmaktadır.

Rojda ve Aziz bebeklerine ‘Delal’ adını verirler. Delal, lise çağına geldiği zaman,

sınıflarında, Fikret isimli bir gence duygusal olarak bağlanır. Fikret de Delal’ı

sevmektedir. (s. 345 vd.) Fikret’in, yazının başında katledildiğini anlatmaya

çalıştığımız dedenin küçük torunu olduğunu anlıyoruz.

Sınıfta başka kızlar da Fikret’e ilgi duyarlar. Ama Fikret onlara yüz vermez. Bu

kızlardan biri Betül’dür. Betül okula Servis arabasıyla gidip gelmektedir. (s. 262

vd.) Babası orduda görevlidir. Fikret’in ve Delal’in kendisine yüz

vermemelerinden dolayı, onlara karşı kin beslemeye başlar. ‘Sizden intikamımı

alırım’ duyguları gittikçe kökleşir.

Bir gün, özel timler, Fikretgilin evlerine baskın yapar. Baskın sırasında baba

öldürülür. Babasını korumaya çalışan Fikret de öldürülür. Eşini ve oğlunu

korumak için özel timlerin önünde duran Kevok kadın, çok ağır yaralanır. Bu

olaydan sonra, Kevok Kadın, ‘Hejaaaa, Hejaaa, Hejaa’ diyerek, eşine ve oğluna

kavuşmak için sokaklara düşer, kırlara açılır. (s.400 vd.)

Fikret’in ve babasının öldürülmesinden sonra, özel timler arasında geçen

konuşma şöyledir:

Geberdi mi la bunlar, sesleri çıkmıyor.

Gebersinler. Dirilerine para mı verdik.

Şaka yapmıyorum oğlum, gerçekten mort olmuşlar.

İyi ya iki pislikten daha kurtulduk.

Ne yapacağız peki,

Diğerlerine ne yaptıysak, gömeriz, olur, biter. (s. 400)

Kevok kadın…

Kevok, dedenin oğlunun eşidir, Fikret’in anasının adıdır. Dedenin

katledilmesinden, kendisinin ve bütün ailenin darbedilmesinden sonra derin bir

ruhsal sarsıntı yaşamıştır, hiç konuşmamaktadır. Oğlu, Fikret, sık sık ‘diya min’

diyerek, ‘bir tek kelime söyle…’ diye sevgisini ortaya koymaktadır. Kevok kadın,

bu sevgiyi duyumsamakta, eşine ve oğluna karşı sevgisin belli etmekte ama hiç

konuşmamaktadır. Evlerine, özel timler tarafından baskın yapıldığı, eşini ve

oğlunu korumak için özel timlerin önüne dikildiği gün, ağzından ‘Hejaaa,

Hejaaa, Hejaa… ‘ diye tek kelime çıkmıştır. Eşinin ve oğlunun katledilmesinden

sonra, onların arkalarından, onlara kavuşmak için sokaklara düşmüş, kırlara

açılmıştır.

“…Yürüdü, koştu, yürüdü. Düştü, kalktı, yürüdü, yürüdü.

Yol kenarlarında baygın yatarken, tarlalarda, bahçelerde otururken rastladılar

ona.

Gördüğü her askeri aracın arkasından koşmasını deliliğin işareti saydılar.

…

Koşabildiği kadar koşuyor, takatten düşüne kadar durmuyordu. Sonra yığılıp

kalıyordu.

…

Haftalarca, aylarca yürüdü. Ayakları, üstü-başı parçalandı.

Sarhoşların, esrarkeşlerin arasında kaldı. Tecavüzlerin farkına dahi varmadı.

Herşey soğuk, herşey cansızdı kendisine. Ne dokunuşları hisseti, ne sesleri

duydu.

Dalga geçenleri, dövenleri, kovalıyanları anlayamadı. Anlayacak durumu da

yoktu.

Boş gözlerle, anlamsız ifadelerle baktı daima. Yüzleri seçemedi, seçse ne

değişirdi?

Hiçbiri Hejası değildi, Sadece inledi, bağırdı, bağırdı, bağırdı…

Heja, Heja, Hejaaa…

Saçları, tırnakları uzadı. Masallarda tarif edilen korkunç cadılara benzedi.

Köylerine, mahallelerine girmesin diye taşlandı. Kanlar üzerinde kurudu.

Gözyaşları birikti, sonra akmaz oldu. Karlarda, çamurlarda

taşlarda, dikenlerde yürüdü.

Çıplak ayakları üşüdü, hissetmedi. Yenilmeyecek şeyler yedi, içilmeyecekleri içti.

Ağzından çıkan Hejaa sözcüğü de anlaşılmaz oldu, zamanla. Boğuk hırıltılara

dönüştü. Korkudan kimse yanına yaklaşmadı. Damarlarında kan dolaşmaz oldu.

Görenler uzaklaştı, görmemezlikten geldi.

Terkedilmiş surların altında donarak ölmüş bir kadın cesedi, kimse için bir şey

ifade etmedi.” (s.402-403)

Yazar, Kadir Dağhan, bu romanda, ‘Doğumun ölümü’, ‘Ölümün doğumu’ gibi

kavramların yanında, ‘insan’ ‘insanlık’ gibi değerleri de gündeme

getirmektedir. Dikkat edelim. Bu aileden dört kişi öldürülmüştür. Dedenin,

oğlunun, torununun ne zaman, nasıl öldürüldüğü kısaca anlatılmıştı. Kevok

kadının da…

Bu yoksul bir Kürd ailesidir. Bahçelerinde yetiştirdikleri meyve –sebzenin satışı

ile geçimlerini temin etmeye, yaşama tutunmaya çalışan bir aile…

Bu aileden dört kişi neden öldürülmüştür? İnsan olarak kalmak istedikleri için

öldürülmüştür. ‘Kendi öz kimliğini reddedeceksin, Türk olacaksın…’ dayatmasına

evet demedikleri için katledilmişlerdir. Daha doğrusu, bu potansiyel içinde

oldukları kabul edildiği için, öbür Kürdlere gözdağı vermek için katledilmişlerdir.

Bu süreç, baskı altındaki bir halkın kendi kendini yönetme hakkının, kendi

geleceğini belirleme hakkının, ne kadar değerli ilkeler olduğunu çok açık bir

şekilde göstermektedir.

İnsan hakları, ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü, işkenceye, katliamlara maruz

kalmama insanlığın evrensel değerleridir. Her yerde, her zaman bu değerleri

savunmak, insan olmanın temel koşuludur.

Kevok kadın özel bir kadın değildir, bu Kürd ailesi özel bir aile değildir. Böyleleri,

Kürdistan’da onbinlerce vardır. Ama, Yazar Kadir Dağhan’ın, Kevok kadının nasıl

öldüğünü/öldürüldüğünü anlatan cümleleri, bu kadının geçmişini de bilen

insanların içini kavurmaktadır.

Bu süreçte insanlık değerlerinin tamamen çürütüldüğü açıkça görülmektedir.

Bunun bir roman olduğu, yazarın kurgusu olduğu söylenebilir. Fiili olarak

yaşananların ise, bu romanda yazılanlardan çok daha ağır olduğu yakından

bilinmektedir.

Bu arada, asimilasyon süreciyle ilgili küçük bir not düşmek gereğini duyuyorum.

Kürdler, Türklüğe asile edilmeye çalışılmaktadır. Türklük nasıl toplumsal,

siyasal, kültürel bir kategoridir? İhtiyarlara, kadınlara karşı, yukarıda kısaca

anlatılmaya çalışılan muameleler, bu insan kim olursa olsun, ister Türk, ister

Arap iste Kürd… olsun, Türk töresinde var mıdır?